جرگه های سنتی در افغانستان، برای افغانها، به عنوان جاگزینی برای دادگاه ها و نهادهای رسمی قضایی کاربرد دارد. تصامیم این جرگه ها، در بسیاری موارد از سوی نهادهای رسمی نیز پذیرفته می شود. این جرگه ها برای حل دعواها میان مردم، از سوی بزرگان قومی برگزار می شود؛ اما برگزارکننده‌های این جرگه ها در بسیاری موارد، از مسایل حقوقی آگاهی کافی ندارند.

ندا کارگر، در گزارشی که در زیر آمده، تصویری از یکی از این جرگه ها می دهد:

این جرگه ها به شدت مردانه است

بعد از ظهر یک روز گرم تابستان است. حدود سی مردی که دور هم در یک اتاق نشسته اند، از هوای گرم و بحث های داغ آتشی شده اند.

موضوع بحث این مردها در یک جرگه سنتی در ولایت پروان، در شمال کابل، درخواست زنی است که می خواهد از شوهر خود جدا شود.

جرگه به دو دسته تقسیم شده؛ یکی آنهای که از زن طرفداری می کنند و دیگر وابستگان مرد که می گوید نمی خواهد از همسرش جدا شود.

اما جالب است که لطیفه، زنی که خواهان جدایی از شوهرش است، اجازه ندارد در جرگه حضور یابد.

'به نمایندگی از زنان'

لطیفه می گوید در گذشته از سوی شوهرش طلاق شده و حالا نمی خواهد دوباره با او زندگی کند.

او در اتاق دیگری به من گفت که ازدواجش اجباری بوده و پر از مشکلات.

عبدالظاهر سالنگی، یکی از متنفذین قومی که در گذشته وابسته به یکی از گروه‌های جهادی بوده و حالا عضو شورای ولایتی است، مسئولیت برگزاری این جرگه را دارد.

او می گوید: "زنها در جرگه شرکت نمی کنند. ما در یک کشور اسلامی زندگی می کنیم. زنها در داخل خانه ها بیشتر محفوظ هستند. در جرگه ما به نمایندگی از زن صحبت می کنیم."

اما طرف دیگر دعوا، شوهر لطیفه، در این جرگه حضور پررنگی دارد، مردی که متهم است با همسرش بدرفتاری می کند.

'فساد در دستگاه قضایی'

پرونده این دعوای خانوادگی را دادگاه ولایت پروان، پس از آنکه در شش ماه نتوانست حکمی در این مورد صادر کند، به این جرگه سنتی فرستاد.

فساد در دستگاه قضایی، بسیاری را مجبور می کند تا به جرگه های سنتی مراجعه کنند

مردم در بسیاری از مناطق عمدتا روستایی افغانستان برای حل دعواهایشان به جرگه های سنتی مراجعه می کنند.

جرگه ها برای حل مشکلات مختلف برگزار می شود، از بررسی خشونت های خانوادگی گرفته تا دعوا بر سر زمین و یا نزاع میان دو قوم.

دولت افغانستان می پذیرد که دستگاه قضایی توانایی رسیدگی به همه پرونده ها را ندارد؛ دستگاهی که به فساد گسترده متهم است.

محمد قاسم هاشمزی، مشاور ارشد وزرات عدلیه افغانستان از تلاشها برای مشروعیت بخشیدن به فیصله های این جرگه ها می گوید.

آقای هاشمزی گفت: "ما در افغانستان عدالت غیررسمی داریم، در ولایات در محلات در جاهایکه محاکم نیست مردم به ریش سفیدها مراجعه می کنند و جرگه ها موضوعات غیرجزایی را فیصله می کنند. ما این فیصله ها را به رسمیت می شناسیم و قوانین ما هم چنین فیصله های را به رسمیت می شناسد."

نشست های غیررسمی که برای حل مسایل مختلف برگزار می‌شود، تهدیدی را به سیستم قضایی افغانستان متوجه کرده است.

ظاهرا افغانها همچنان به این جرگه ها روی خواهند آورد، تا زمانیکه سیستم قضایی در افغانستان از فساد پاک نشود؛ تا آنوقت سرنوشت کسانی مثل لطیفه هم به دست جرگه ها خواهد بود.